مقاله

گسترۀ معنایی حدیث «لکل کبد حری اجر» در مناسبات انسان‌دوستانه در فقه

یکی از موضوعاتی که در تدوین حقوق جامع انسانی از جمله از منظر اخلاقی در فقه باید مورد توجه قرار گیرد، مفاد حدیث «لکل کبد حری اجر» است که با تعبیرهای چندی در منابع حدیثی و فقهی شیعه و اهل سنت وارد شده است.

اعتباری بودن احکام اخلاقی و حل چالش‌های فقهی دنیای معاصر

محقق بزرگ محمدحسین اصفهاني (1296-1361ق)، به اعتباری بودن حسن و قبح عقلی قائل بوده است. مفهوم این نظريه این است که قضاياي اخلاقي، مبنايي به‌جز شهرت و مطابقت با آراي عقلا و آرای محموده ندارند.

فلسفه سیاسی فارابی و جمهوری اسلامی

هدف این مقاله بررسی فلسفه سیاسی فارابی، برای یافتن ایده یا طرح و یا توجیهی برای ایران امروز و نظام جمهوری اسلامی است

سنت‌گرایی در ترازوی عقل

نقد اندیشه‌های دکتر سید حسین نصر

تبارشناسی، چالش‌ها و آینده فقه نظام با تاملی بر اندیشه‌های شهید صدر

چندی است اعتقاد به نارسایی فقه سنتی رایج در حوزه های علمیه موجب شده است تا گروهی برای تدوین فقه نظام به شکل فردی و یا با تاسیس موسسات علمی تلاش کنند

نقش مناسبات اجتماعی در تفاوت دیه مسلمان و غیرمسلمان

در حالی که فقهای فریقین اتفاق نظر دارند که دیه مسلمان هزار دینار یا ده هزار درهم یا صد شتر و... است در باره دیه غیرمسلمان اختلاف کرده‌اند.

ظرفیت‌های تعامل شیعه با ادیان و مذاهب دیگر

موضوع تعامل شیعه با دیگران، بحث سخت و پیچیده‌ای است؛ زیرا تعامل به تعامل‌کننده نیاز دارد و این طور نیست که تنها یک مسالة نظری باشد؛ چون در صحنه عمل شما هرچقدر از نظر درونی غنی و قوی باشید، ولی تعامل کننده نداشته باشید

تکفیر در اهل سنت

بسط و نفوذ و نیز فعالیت‌های علنی جریان‌های تکفیری و پیامدهای فاجعه‌باری که تکفیرگرایی به بار آورده است، همۀ رهبران و متفکران مسلمان را به ریشه‌یابی تکفیر و مبارزه با آن واداشته است

دین و عقل عمومی

تنش میان التزام دینی و تکالیف شهروندی، ماهیت و جریان دموکراسی مدرن را شکل داده است. دموکراسی‌های مدرن با تکثر آموزه‌های جامع فلسفی، اخلاقی و دینی توصیف می‌شوند.

عاشورا و بحران خلافت

در این نوشته و طی 8 فقره و بخش به زمینه‌های وقوع واقعه عاشورا پرداخته شده است

علمای حوزوی و دانشگاهی «اخلاق در حوزه عمومی» را جدی بگیرند

آنچه می‌خوانید گزارشی از سخنرانی استاد علی‌الله بداشتی عضو گروه حقوق بشر پژوهشکده اندیشه دینی معاصر است که در تاریخ 25 تیرماه 1399 با موضوع «ضرورت بحث از اخلاق اجتماعی اسلام» بصورت مجازی از طریق صفحه اینستاگرامی این مرکز برگزار شده است.

شکل گیری مذهب شیعی و عثمانی و ادامه آن با روی کار آمدن دولت عباسی

متن حاضر، بیشتر یک یادداشت درسی و کلاسی است که به مناسبت شرحی در باره شکل گیری فرقه های اسلامی ارائه شده است. یک بخش کلیت شکل گیری دو جریان شیعی و عثمانی و ادامه گزارش زندگی حریز بن عثمان رحبی حمصی است که از محدثان عثمانی مذهب است که پس از آمدن دولت عباسی، به تدریج و آرامی تغییر مواضع داده اما اساسا و همچنان عثمانی باقی مانده است.

کرونا و سیاست: دنیا از جهانی شدن آمریکایی عبور می کند

کروناویروس، یا ویروس تاجدار، حداقل خود را به هفت شکل از جمله سارس و کووید 19 نشان داده است. ارتقای این ویروس از مرز اپیدمیک (همه گیری) به حد پاندمیک (عالم گیری) سبب شده به موضوعی جهانی تبدیل شود.

جز که حیرانی نباشد کار دین(تقریری اجمالی از نگاه مرحوم رضا بابایی به دین)

مرحوم بابایی یکی از علاقه‌مندان به جریان نواندیشی دینی بود و تلاش بسیاری در پیشبرد این حرکت فکری داشت که در پاسداشت تلاش‌های ستودنی وی مروری اجمالی بر پاره‌ای از آراء دین‌شناسانه وی خواهم داشت و از درگاه خداوند رحمان رحمت و مهربانی را برای روح آن عزیز خواستارم.

مدل‌ دین‌شناسانه الهیات دوبُنی

نواندیشان دینی متقدم (پیش از انقلاب) بیشتر بر نقش اجتماعی مذهب و نواندیشان دینی متاخر (پس از انقلاب) بر نقش فردی مذهب تاکید داشته‌اند و در نهایت مدلی برای تبیین نظام الهیاتی این الهیات ارائه ش

اصول شریعت و اصول شریعت شناسی

نوشتار زیر در بردارندة اهم اصول متافیزیکی، االهیاتی، معرفت شناسانه و هرمنیوتیکی است که نگارنده دربارة شریعت و شریعت شناسی (فقه) به آنها باور دارد و از آنها دفاع می کند. توجیه این اصول و دفاع از آنها پروژة تحقیقاتی گستردهای است که دل مشغولی اصلی نویسنده در طی سالهای اخیر بوده است و توفیق به سرانجام رساندن آن را از خدای علیم و لطیف و حکیم خواهانم.

دغدغه دین و اخلاق در خوانده‌های سال 1390

در چند سال گذشته شاهد توجه فزاینده‌ای به عرصه اخلاق هستیم و جامعه علمی پرونده این بحث را پیش روی خود گشوده است

قبض و بسط کرونایی فقه؛ آثار فقهی کرونا

ویروس کرونا ضمن ایجاد تغییرات در سبک زندگی مردم، بر رفتار مذهبی و دینی آنان تاثیر گذاشته و سؤال‌های زیادی را در حوزه الهیات، اخلاق و فقه برای متدینان و متشرّعان پدید آورده است

بعثت؛ خردپروری و رهایی‌بخشی

پیوند وحی و سیاست در رسالت پیامبر(ص)، نگرشی نو به حاکمیت و اقتدار سیاسی به ارمغان آورد، که برپایه آن فرمانروایی غیر خداوند نفی و همگان در سایه ولایت خداوند، از اقتداری برابر برخوردار شدند

اقتدار دین در پالایش جامعه از انحرافات اجتماعی

در طول تاریخ انحرافات اجتماعی از جمله معضلات جوامع بوده است، بدین سبب فلاسفه، جامعه شناسان، روانشناسان و حقوق دانان با توجه به تخصص‏های مربوطه راهکارهایی برای مقابله و پیشگیری از انحرافات به جوامع ارائه می‏دهند

اقتضاها و امتناع های عقل گرایی در فقه سیاسی شیعه(3)

بخش سوم و پایانی

اقتضاها و امتناع های عقل گرایی در فقه سیاسی شیعه(2)

بخش دوم

اقتضاها و امتناع های عقل گرایی در فقه سیاسی شیعه (1)

بخش اول

همسر در سراي شوهر

ازدواج و همسرداري همپاي پيدايش انسانها در زمين بوده‌است. هرگز نمي‌توان برهه‌اي از تاريخ زندگي بشر را يافت که ازدواج به گونه‌هاي مختلف آن در ميان انسانها نبوده باشد

شناخت راه‌های محرمیت، نیازمند دقتی دوچندان

در ترسیم مناسبات میان زن و مرد از نگاه اسلامی، دو عنوان «ازدواج» و «پوشش و نگاه»، موضوع برای بخش گسترده‌ای از احکام شرعی است

تاریخیات استاد سید جعفر شهیدی

دکتر شهیدی در دو حوزه ادبیات و تاریخ فعالیت نگارشی جدی داشت در اینجا به مناسبت 23 دی ماه سالروز درگذشت وی [در سال 1386] مروری داریم به آثار تاریخی آن مرحوم.

بازتاب دانش و فرهنگ عصر شارع در روایات دیات

چکیدهدر زمان امامان جنایت هایی رخ داده است و مردم حکمش را از آنان پرسیده اند. گاه، نیز، راوی جنایتی را که تصور کرده بوده از امام پرسیده است. آن جنایت ها در خلأ رخ نداده و در ذهن هیچ راویِ خالی الذهنی پدید نیامده است

شهید بهتشی و حقوق ملت در قانون اساسی

در این مقاله با اشاره به مبنای فکری شهید بهشتی در موضوع حقوق ملت، دیدگاه‌های وی در زمینه «حق تعیین سرنوشت»، «حق آزادی»، «حق نظارت بر قدرت»، و «حق خودسازی» تحلیل و بررسی شده، و به میزانی که آن شهید در تثبیت و تصویب این حقوق در قانون اساسی نقش داشته، پرداخته شده است.

چگونگی نسبت کارکنان با دولت و نقش آن در ثبوت ضمان دولت

ثبوت و عدم ثبوت ضمان و مسئولیت مدنی دولت در معنای مترادف با حکومت

نسبت سنجی شرط «عدم ضرر» در امر به معروف و نهی از منکر با «رفتار امام حسین(ع)»، و با تاکید بر نظریه امام خمینی

فقهاء «عدم مفسده و ضرر» را یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر می‌دانند، اما امام حسین(ع) با این که ماهیت قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر می‌دانستند

علم نافع، شکاف نسل ها

استاد محمد سروش محلاتی در ادامه شرح نامه 31 نهج البلاغه در بیستمین جلسه از این سلسله نشست ها، به بررسی فرازهای دیگری از این نامه شریف پرداخت

ادوار فقهی امام

بررسی ویژگی‌های فقه امام خمینی (ره) از دو زاویه قابل مطالعه است. یکی اینکه ایشان استاد فلسفه و عرفان است

مقاله «امامت به مثابه علمای ابرار: نظریه ای خطیر، ضروری اما نامنسجم»

: 1- اندیشیدن انتقادی درباره مفهوم امام و امامت در جامعه کنونی ایران یک تابو و امری خطیر است2- بحث انتقادی در باب مفهوم امام هر چند بحثی خطیر است اما برای جامعه کنونی ایران بسیار لازم و ضروری است. 3- نظریه علمای ابرار گرچه یک قدم مثبت در بحث تفکر انتقادی در باب امام/امامت است اما این نظریه فاقد انسجام درونی است

ارتباط نظریه با فلسفه سیاسی

در اینجا می‌گوییم فلسفه سیاسی آن است که در متون فلسفه سیاسی موجود است. فارابی در فصول منتزعة در ابتدا شروع کرده و می‌گوید من مطالبی که از فیلسوفان سیاسی یونان درباره اداره جامعه به من رسیده است، را بیان می‌کنم

نگاهی به سيره صلح‌جويانه پيامبر (ص)

در اين روزگاري که از هرسو دست به دست هم داده‌اند تا اسلام را يک دين انسان‌ستيز و خشن وخونبار معرفي کنند و در اين ميان گروههاي تکفيري و در رأس آنان «داعش» و «القاعده» و «طالبان» به نام دين در کشتار آدميان، پيشتاز اين بدنامي گشته‌اند، سزامند است تا عالمان دين واسلام‌شناسان متعهد مروري دوباره درباره سيره پيامبر اسلام(ص)براي نسل امروز داشته باشند وتاريخ وسيره وسنت را با نگاهي نو وعقلاني بازخواني کنند.

نظریه رؤیاهای رسولانه و مسئله اعتبار و معنای متن

روایت پیامبر از رؤیاهای خویش که می‌پذیریم روایت‌های صادقانه‌‌ای است

کيفر مرتد حکمی سياسی

در جهانبيني اسلام انسان آزاد و مختار آفريده شده است. در عين حال حکم شديد ارتداد اين شبهه را ايجاد نموده که اسلام طرفدار تحميل عقيده است و جلوي آزادي آن را گرفته است.

تأملی در آیة دهم سورة ملک

{وَ قالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما کُنَّا في أَصْحابِ السَّعيرِ}

استاد مطهری، فلسفه و دانش روز

چه نسبتی میان آرای فلسفی آقای مطهری با علم تجربی وجود دارد؟ به عبارت دیگر، دیدگاه آقای مطهری در باره روش های عقلی و فلسفی، چه زمینه ای برای علم تجربی فراهم کرده و ایشان در نقد علم مدرن تا کجا پیش رفته است.

بررسي مقايسه‌اي حکومت و مصلحت در انديشه امام خميني و علامه طباطبايي

علامه طباطبايي(ره)، اين دو مفهوم را در چارچوب نظريه ادراکات اعتباري تحليل مي‌کند و با استناد به آيات قرآن کريم، تحليل فلسفي خود را مورد تأييد شارع مقدس نيز مي‌داند.

مواجهه پیامبر(ص) با احکام عصر بعثت

غالب شریعتمداران بر این باورند که بنای شریعت اسلامی و یا هر شریعت آسمانی بر مبنای کتاب و سنت و وحی الهی است

اشتباهات ما در حجاب

بنظر میرسد در تلقی کنونی از حجاب شرعی چند اشتباه وجود دارد، اشتباهاتی که باعث شده حجاب از ابعاد شرعی آن حجیم‌تر و فربه‌تر معرفی شود و همانگونه که شهید مطهری هم متذکر شده

تعامل فقها با بناهای عقلا در جهان امروز

از مسائل مهمی که فقیهان شیعی در دانش اصول به آن دقت ورزیده و آن را مبنای کار خود قرار داده‌اند، «سیرة عقلا» یا «بنای عقلا» و یا «حجیت سیرة عقلا»ست.

عدالت اجتماعی در فلسفه سیاسی علامه طباطبايي

سعادت انسان مبتني بر صلاح اجتماع است و مهمترين چيزي که اجتماع را استوار میکند و برقرار ميدارد، عدالت است

تاملی در معنا شناسی دین داری و دین گریزی

یکی از مفاهیمی که در ادبیات جامعه ما و دیگر جوامع دینی اعم از اسلام، مسیحیت و یهودیت مورد توجه دین شناسان بویژه آنان که که نگاه درد مندانه به دین و دین داری دارند مساله دین داری و دین گریزی است. چرا جمعی به دین اقبال می کنند. گروهی دیگر از مطلق دین یا دین خاص می گریزند.

نسبت میان اخلاق و شریعت

معارف دین بر سه بخش عقاید، اخلاق و احکام تقسیم می شود و در قرآن افزون بر این معارف بخش دیگری در جهت تبیین بیشتر همان معارف در قالب قصص ذکر شده است

معرفى و نقد کتاب ما چگونه ما شديم

کتاب ما چگونه ما شديم، علت اصلى عقب ماندگى ايرانيان را عوامل داخلى ــ و بالأخص استبداد ــ معرفى مى کند. اين کتاب ضمن برخوردارى از نقاط مثبت زياد، چارچوب نظرى ندارد؛ و بين اوليت (زمانى) و اولويت (اهميت يک عامل) تفکيک قائل نمى شود. نويسنده براى اثبات اهميت عامل استبداد به اين نکته اشاره دارد که قبلا عوامل داخلى، زمينه استعمار را فراهم کرده بود. به نظر مى رسد تأثير عوامل داخلى و خارجى در عقب ماندگى ما در زمان هاى مختلف به يک شکل نبوده است؛ و در اين زمينه نبايد تحليلى کلى ارائه داد. نويسنده تحليلى ايستا از «ايران» و «ايرانيان» به دست داده است

نگاه فقهي به دولت

فقه از عمومي‌ترين و ضروري‌ترين شعبه‌هاي علوم اسلامي براي زیست مؤمنانه و متدينانه اهل قبله بوده و مي‌باشد، فقه شيعه نيز همين وضعيت را داشته و دارد.

انتقاد، ‌ارزش از یاد رفته

نشانۀ قدرت عقل و قوت منطق ، رمز ترقی و شکوفایی، جوشش اندیشه و رویش فکر، انتقال فرهنگ و تمدنها، هوشیاری و بیداری، زبان گویا و گوش شنوا، مظهر توانایی و دانایی، نمایش عیب و هنر، تماشاگه پیشرفت و نوآوری، پرورش روح جمعی، رمز بقا و ماندگاری، نفی رکود و جمود، جریان شادابی و محبّت، پایان عداوت و سیه روزی، دژ نفوذ ناپذیر ارزشها، دشمن استبداد و خود خواهی، دعوت به قانون و راه رهایی، بدخواه ستم و ستمگری، مرگ ظالم و حیات مظلوم ، و ...

مشارکت اقلیت‌های دینی در اداره جامعه اسلامی

در نامه دبیر شورای نگهبان مناطقی از کشور که اکثریت آنان مسلمان هستند، موضوع اشکال است. این تقیید گرچه ناسازگار با معنای موسع قاعده نفی سبیل است و نفی سلطه بر مسلمان، هرچند در اقلیت باشد نیز با چنین نگاهی ناسازگار است و در سخن امام‌خمینی نیز وجود ندارد، اما می‌تواند ابداعی از سوی شورای نگهبان باشد. سه نکته دیگر نیز وجود دارد که پی می‌گیریم

در باب نسبت سنجي دين و دموکراسي

دموکراسي داراي معاني و شاخص هاي متعدد است ، و بدين لحاظ مي توان ميزان برتافتن يا برنتافتن هر نظريه ديني نسبت به مراتب و استانده هاي دموکراسي را بررسي نمود

شریعت و مصلحت

جای ‌ ‌‌‌هـیچ‌ تردیدی نیست که جوامع بشری از آغاز تاکنون با تحولات گوناگون و گاه‌ سریع‌ مـواجه‌ بـوده و ایـن تحولات تاروپود جامعه را، به طور کیفی و کمی، دگرگون ساخته است‌ واز سویی این دگرگونی و تنوع در قـوانین مدنی و شرایع اجتماعی تاثیری‌ علّی و علمی دارد،‌ و ادیان را با واقعیتهای طبیعی ویا تحمیلی مـواجه می سازد؛ خاصه ادیـانی کـه داعیه اجتماعی بودن راداشته و حامل قوانینی برای بر اداره جامعه و ادامه معیشت آدمیان بوده‌اند.

نقد کتاب «اسلام، سنت و دولت مدرن»

مهم ترین انتقادات به کتاب اسلام، سنت و دولت مدرندر حوزه روش عبارت است از: استفاده از روش های ناهمگون و ناسازگار، تطبیق نا صحیح آن ها بر اندیشمندان اسلامی همچون جاحظ، و بالاخره به کار نگرفتن شایسته آن روش ها

معرفی کتاب ابعاد سیاسی فلسفه اسلامی

کتاب ابعاد سياسى فلسفه اسلامىThe political Aspects of Islamic philosophy) ) مجموعه مقاله هايى است که به افتخار آقاى محسن مهدى تدوين و گردآورى شده است.

خرد گرایی در تفسیر آیت الله میرزا جواد تهرانی

یکی از منابع مهم در پرده‌برداری از معانی قرآن عقل است، بدون بکارگیری عقل، فهم معانی حاصل نمی‌گردد و مقصود وحی روشن نمی‌شود، قرآن در خطاب به عقلا آمده و اگر خردمندان نفهمند، وجهی برای خطاب نیست. کسی که اجتهاد می‌کند و به ظاهر الفاظ بسنده نمی‌کند و از چند و چون مطالب سئوال می‌کند و کاوشی در مضمون و دلالت آیات دارد، در حقیقت کنکاشی عقلانی دارد و عقل خود را در مفهوم و پیام آیه بکار می‌برد.یکی از تفاسیری که پیش از تدوین به صورت درسی ارائه شده،

ظرفیت سنجی دین نسبت به مفاهیم سیاسی مدرن

با مفروض گرفتن اين مطلب که مفاهيم سياسي مدرن غير از مفاهيم موجود در سنت هستند، اين مقاله در صدد نشان دادن اين مطلب است که نسبت بين اين دو دسته مفاهيم تباين نيست؛ و ميتوان شاخص هاي مفاهيم مدرن را به سنت عرضه؛ و ميزان برتافتن ظرفيت سنت در برابر آن شاخص ها را بررسي نمود

سیر تاریخی عقل در نظام فقهی شیعه

عاملی که بشریت را در صحنهء مبارزه‌ با‌ طبیعت‌ از دیگر موجودات زنـده جـدا کـرد و او را برتری بخشید حیات‌ عقلانی بود و انسان با‌ مشعل فروزان عقل توانست در جاده‌های تنگ و تاریک طبیعت راه را بـه جایی‌ برد و از تنگهء غارها‌ و شکاف کوهها خود را برهاند و به کنار نیل‌ و بین النهرین بـرساند و خلاق و صاحب فرهنگ و تـمدن‌ گردد و بـخاطر این پیامبر باطن و هادی درون بود که‌ توانست دستی در‌ دست پیامبر ظاهر و هادی صالح بگذارد و خود را از طالحان به صالحان برساند.

اعتبار رأی اکثریت

غالب متفکران شیعی مشورت را منحصر به زندگی فردی مسلمین دانسته اند. با اینکه مشورت در حکومت از دیرباز توسط اندیشمندان شیلی به جهت اعتقاد به ولایت ائمه معصومین انکار گردیده است، در عصر حاضر به دلیل غیبت امام معمصوم، نقش شورا توسط علمای مذکور مورد توجه واقع شده است. اما تفاوت آشکاری در آراء قائلین به ضرورت وجود شورا در حکومت دیده می شود. برخی از شورا به عنوان مصدر مشروعیت حاکم اسلامی در عصر غیب یاد کرده و عده ای شورا را در تصمیم گیری های کلان نظام اسلامی الزام آور دانسته اند. در بین این گروه از اندیشمندان سه نظریه وجود دارد.

جایگاه قرآن در استنباط احکام

بی گمان استنباط احکام از قرآن، از عهد پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) و در ميان صحابه و تابعين و صاحبان مذاهب اسلامى و علماى بزرگ، امرى معهود و شناخته شده بود. همه به طور طبيعى به قرآن مراجعه مى کردند و در استناد به آن و اجتهاد حکم از آن تلاش ويژه مى کردند. اما گروهى در اين اواخر براى استنباط احکام، کم تر به سراغ قرآن مى روند;....

منزلت عقل در معرفت شریعت

در این مقال بر آنیم تا‌ دریابیم‌ که: 1.مراد‌ و معنا از واژه عـقل چـیست. و 2.قـلمرو عقل،در معرفت دینی در حوزهء حقوق تا کجاست.و‌ به بیان دیگر قدر و منزلت عقل در فقه تـا چه میزان است؟ و‌ به تعبیر دیگر آیا‌ با‌ بسط زمان و حوادث زمانه مـیدان عقل در استنباط،وسع بیشتری مـی‌یابد و یـا تا چه حد معینی گسترش خواهد یافت.

نقد کتاب مباني انديشه سياسي در اسلام

قلمرو دین یا گستره شریعت

بحث«قلمرو دین»و نیز مبحث«قلمرو شریعت»از بحث‌های زنده و ضروری جـامعه بشری است. در‌ آمیختگی«دین و انسان»و تعامل‌ مثبت‌ یا منفی آن دو در طول تاریخ و تداوم این تـعامل در آینده انسان، تعیین حـدود و ثـغور دین در زندگی بشر را به موضوعی جالب و جدّی و سرنوشت‌ساز تبدیل‌ کرده است.

کتاب گرايشهاى تفسيرى در ميان مسلمانان

کتاب گرايش‌هاى تفسيرى در ميان مسلمانان اثر گلدزيهر مجارستانى (1850ـ1921م.) يکى از نوشته‌هاى بسيار مهم و تأثيرگذار مستشرقان درباره قرآن است. اين کتاب که در دهه دوم قرن بيستم در فضاى فکرى و فرهنگى نحله قرآن‌پژوهان آلمان، و پس از تأليف تاريخ قرآن تئودور نولد که به نگارش درآمد؛ بازتاب‌هاى بسيار داشته و جنجال‌هاى زيادى ايجاد کرده است هر چند در اين مقطع تاريخى فصل جديدى از پژوهش‌هاى شرق‌شناسى را آغاز کرد.....

ضرورت ‌ ‌و ‌‌چـگونگی تحقیق‌ در تزهایاصلاحی جهان اسلام

جهان اسلام مدت زمان‌ درازی‌ را‌ در جـهل و تـاریکی بـسربرد،از اندیشه‌های دینی غافل گشت،و راه و رسم زندگی درست از دست‌ داد.در گیریها و اختلافات درونی اوج گرفت و تعصبات بی‌پایه توان مـسلمانان را به‌ هدر داد.حاکمان در لاک فساد‌ و شهوت خود فرو رفتند و عالمان در بگو-مگوهای بی‌حاصل غرق گشتند و تـودۀ مردم بی‌آنکه ره به جـایی بـبرند،درآتش هوا پرستیهای حاکمان و غفلت عالمان تباه گشتند.

تقلید و تعقل

تقلید به معنای کنار گذاشتن منطق و تفکر و پیروی محض از ارزشها و احکام پیشینیان و تعقل به معنای اندیشیدن و خردورزی به کار می رود. اولی را هر انسانی در نگاه اول نفی و دومی را شایسته ستایش و در خور تمجید می داند. همانطور که ستون های دین بر پایه های خرد مستحکم می گردد و اندیشه ورزی و تعقل را از توصیه های اصلی منادی دین بر می شمارد، تقلید نیز در مباحث دینی دارای جایگاه تعریف شده ای است.

تاریخمندی در نصوص دینی

‌‌‌گـفتمان‌ تاریخمندی با هرمنوتیک شلایر ماخر به منصه ظهور رسید. شلایرماخر از هرمنوتیک به‌ مـثابه‌ هـنر‌ فـهمیدنْ سخن می‌گفت که همواره با خطر بدفهمی مواجه است. او دغدغه خود را - که تفسیر متن دائمـاً با موانع و خطراتی در رسیدن به مقصود گوینده‌ مواجه است - کتمان‌ نمی‌کرد.‌ فهم نـصوص از ناحیه عواملی به شـدت تـهدید می‌شود که یکی از آنها فاصله افتادن میان متن و تفسیر آن و دیگری گزینش زبان معین است؛ چون انتخاب زبان یک ظرف‌ خالی نیست که فهم آن در هر زمانی یکسان باشد

گفتمان اجتهاد و روابط قدرت

اجتهاد به مثابه گفتمان - یعنی چارچوبی قاعده مند که احکام عملی زندگی سیاسی شیعه در قالب آن تولید و وحدت یافته است؛ - موضوع نوشتار حاضر است. این دستگاه تاریخمند در فضای خردگرایانه سده های چهارم و پنجم زایش و طی فرایندی تکاملی به تدریج محور قرار گرفت. تحلیل قواعد پیدا و پنهان حاکم بر این گفتمان، موضوع تحلیل دیرینه شناسانه است که بخشی از این مقاله به آن اختصاص یافته است. در بخشی دیگر نیز نسبت اجتهاد با بافت و بستر اجتماعی محاط بر آن مورد بحث قرار گرفته و عدم امکان تجرید آن از ساخت و روابط قدرت، بررسی و تبیین شده است. در قسمت پایانی نیز تحول صورتبندی آن در دوران معاصر و پیدایش خرده گفتمانهای رقیب و موازی از دوران آن و نیز نگرشهای انتقادی به آن بحث و بررسی شده است.

نسبت ‌ ‌‌‌دیـن‌ و حکومت از منظر قرآن کریم

دین و حکومت از دیدگاه‌ قرآن‌ کریم‌ چه نسبتی با هـم دارنـد؟پاسخ‌های انـدیشوران به این پرسش متفاوت است.بعضی این نسبت را تباین‌ کلی دانسته،شأنی برای دخالت در حکومت را قائل نـیستند.گروهی دیگر این نسبت را‌ تباین جزئی دیده، امکان‌ ارائه‌ رهبردهای حکومتی را برای دین،البته در سـطح کلان پذیرفته‌اند.

منشأ مشروعیت ولایت معصومین(ع)

یکی از مباحث مهمی که هم اکنون در جامعه ما مطرح است‌ رابطه‌ دین‌ و حـکومت و بـه مـفهوم وسیع تر رابطه دین و سیاست است .طرح این بحث‌ در میان مسلمین قدمت یکصد ساله دارد امـا در بعضی از دوران ها‌ طرح آن جدی تر‌ و حوزه تاءثیر اجتماعی آن وسیع تر بوده است

نقش دین و کارکردهای واقعی آن

یکی از بایستگی های جامعه دینی، شناخت حجم دینداری، ارزش ها و نگرشهای آنان و کارکردهايى است که از اين دين دارى سرمنشأ مى گيرد. اين شناخت به دينداران کمک می کند تا با واقعیات جامعه خود آشنا شوند و چالش های عینی جامعه خود را بشناسند، ضعف ها و کاستی های عملکرد خود را دريابند و بدانند که نگرش هاى آنان تا کجا به مصونيت سازى جامعه کمک کرده و تا چه اندازه معنویت استقرار یافته و دین نهادینه شده و نهادهای دینی اجتماعی در کار شخصیت بخشی افراد موفق بوده و در شکل دهی به شخصیت آنان انجامیده و از سوی دیگر چه آفت هایی این نگرشها به وجود آورده و در چه بخشهایی نیازمند به برنامه ريزى، حمايت و تقويت و پوشش دادن به چالشهای آنان است.

حکم فقهي کتب ضاله در گذر زمان

برخی از فقها به استناد آیات قرآن، کتبی را ضاله دانسته اند که حاوی مطالبی درباره لهو الحدیث، قول زور، افترا و کذب به خدا، کتب مقدس مجعوله و کمک به گناه باشند. از زمانی که مساله کتب ضاله در فقه مطرح شده است، فقها حرمت آن را مسلم دانسته اند.

دین و زبان تمثیلی

بررسى و نقد کتاب "نظام سياسى و دولت در اسلام"

کتاب فوق هرچند خلأ موجود در این درس را پر کرده، ولی در تفسیر و کاربرد روش سیستمی مشکلات خاص خود را دارد

ثابت و متغیر در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)

خط امام نقطه وفاق همه گرایش ها و جناح های وفادار به‌ انقلاب‌ و از مـعیارهای سـنجش رفـتار سیاسی کارگزاران نظام است. اشخاص و گروه ها براساس همین میزان‌ گاه یکدیگر راه متهم به کـجروی و انحراف می نمایند. با این وجود‌ درباره پیش نیاز چنان‌ قضاوت‌ هایی کـه همانا شناخت خط امـام اسـت تلاش درخوری صورت نپذیرفته است.

حُسن و قبح و مساله عدالت اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبايي

از نظر علامه طباطبایی، حُسن و قبح و عدالت اجتماعی، حجت مشترک اجتماعی به شمار می¬روند که افراد در زندگی اجتماعی به آن استناد می‌کنند. فقدان یا نادیده گرفتن این حجت مشترک به استبداد سیاسی و استثمار اجتماعی می‌انجامد. همچنین وی از دو گونه حُسن و قبح فعل فی نفسه و فعل در مقام صدور از فاعل یاد کرده است: اولی معقول ثانی و دومی اعتباری است؛ چنان¬که از دو معنای اعتباری و معقول ثانی برای عدالت اجتماعی یاد کرده است. با تفسیری که علامه طباطبایی از حُسن و قبح و عدالت اجتماعی ارائه می‌کند، از سویی قابلیت ارجاع و استناد به این مفاهیم محفوظ مانده و از طرف دیگر، قابلیت انعطاف و تغییر و تحول در آن‌ها لحاظ شده است.

سکولاریسم و سکولاریزاسیون

سکولاریسم و سکولاریزایسون دو واژه با بار معنایی خاص خود هستند که می‌توان از موقعیت کنونی این دو با تعبیر «مبهم» یاد کرد. به کارگیری این دو واژه در ایران معاصر بر ابهام ذاتی این دو افزوده است. نوشتار حاضر تلاشی در جهت ابهام‌زدایی از دو واژه سکولاریسم و سکولاریزاسیون و شفاف سازی معنایی این دو است. نخست تاریخچه طرح ایده سکولاریزاسیون در ایران معاصر بررسی و پس از آن به برابر نهاد صحیح برای دو واژه سکولاریسم و سکولاریزاسیون پرداخته می‌شود. هم چنین پیشنهاداتی برای بررسی علمی این دو عرضه می‌گردد. سکولاریسم، علاوه بر مباحث معنایی، به مثابه یک نظریه سیاسی نیز در ایران معاصر مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین به سکولاریسم و سکولاریزاسیون به منزله مدل تحلیلی برای تحولات کشور اشاره می‌شود. در تلاش برای راه‌یابی به هسته اصلی معنای سکولاریسم و سکولاریزاسیون تحلیلی از دیدگاه ماکس وبر در این باره ارائه شده است. آن گاه به عنوان یک مورد مشخص و برجسته از موضوعاتی که ممکن است تحت شمول سکولاریسم و یا سکولاریزاسیون قرار گیرند به دین و سیاست و نسبت این دو با یک دیگر پرداخته می‌شود. بنابراین نوشتار حاضر درآمدی بر مباحث ضروری و گسترده در باب سکولاریسم و سکولاریزاسیون است.

اصالت صلح در روابط بین الملل

در این مقاله به منظور دستیابی‌ به«اصل‌ وقاعده‌ در روابـط خـارجی دولت اسـلامی» به دو دسته ازآیات قرآن استناد شدها ست.دستهء اول،آیات مربوط به«صلح»و دستهء‌ دوم،آیات«جنگ و جهاد»می‌باشد. ازآیات صلح استفاده می‌شود که«برقراری روابـط حسنه و عادلانه با دولت‌های‌ کافر‌ غیر معاند»،مشروع و بلکه‌ شایستهاست‌ و«ممنوعیت برقراری رابطهء دوستانه»،تنها مـحدود به«دولت‌های معاند و متخاصم»است؛چنانکه صـلح بـا«دولت‌های‌ صلح‌طلب»الزامی و تعرض به«دولت‌های بی‌طرف»و«هم‌پیمان»در نزاع بین دولت‌ اسلامی با دول متخاصم،ممنوع است. ازآیات جهاد نیز استفاده می‌شود که جنگ و جهاد،نیازمند مجوّز‌ است.مجوّز جهاد در صورت«حمله دوّل متخاصم به سرزمین‌های اسلامی»،«آزار و اذیت‌ مسلمانان»،«توطئه وفتنه بر ضد دین آنان»،«آزار و اذیت و ستم بـه موحّدان و به استضعاف کشیدن آنان»و«قتل و فساد در زمین»صادر می‌شود. بنابراین،اصل در‌ روابط‌ بین الملل«صلح وهمزیستی مسالمت‌آمیز»است و«جنگ‌ ودرگیری»،در صورتی که دولتی یکی ازرفتارهای یاد شده را مرتکب شود،مجاز شمرده شده است.

درآمدی بر قلمرو فقه

مساله ‌ ‌‌‌«انـتظار‌ بشر از دین‌» موضوعی است که از دو سو بدان می‌توان نگریست و آن‌ را‌ مورد پژوهش قـرار داد: یـکی نـگاه برون دینی به مساله است که با سنجشهای عقلانی‌ به دست آوریم از دین چه خواسته و تـقاضایی داریم; و دیگری نگاه‌ درون دینی است که‌ بر‌ اساس منابع و متون دینی مشخص گـردد دین تا کجا بـا زنـدگی انسان سر و کار دارد.

روشی دینی برای مطالعه دین

در مطالعات دين در‌ کنارِ‌ روش‌هايي‌ مانند الاهـيات و جـامعه‌شناسي دين، «روشـي ديني» نيز وجود دارد. اين روش داراي دو ويژگي است‌: نخست آنکه بر ديدگاه درونيان تکيه دارد و دوم آنکه دربارة ماهيت دين نـيست‌. شارما در توضيح روش‌ ديني‌ به ترتيب دو گام سلبي و ايجابي برمي‌دارد.

تفسیر و هرمنوتیک

بی‌گمان‌ کشف‌ و شناخت نصوص دینی دینی در ادوار مختلف تـاریخی تـنها مـحدود به قرآن و عالم‌ اسلام نبوده است و در این میان تجربه‌های گرانبها و بس بزرگی در‌ زمینه‌های مختلف پدیـد آمده‌ است؛چه‌ این که تفسیر نصوص،محدود به قرآن نیست و شامل کشف و پرده برداری از مـعانی روایات اسلامی نیز مـی‌گردد کـه از آن تعبیر به فقه الحدیث می‌شود؛همچنین نصوص اسلامی گذشته و کتب دیگر ادیان را نیز دربر دارد و در آن عرصه تلاش‌های زیادی در امر تفسیر انجام گرفته است

گرایشهای اجتماعی در تفسیر پرتوي از قرآن

تفسیر اجتماعی یکی از گرایش های مهم و تأثیر گذار در دانش تفسیر قرآن کریم در دوره معاصر است. طالقانی یکی از پیشگامان نهضت احیاگری و اصلاح دینی و از پیشگامان بازگشت به قرآن و از مروجان تفسیر اجتماعی در ایران است....

تأملی در «حرکة الأصلاح الشیعی»

اين مقاله قـسمت بسيار کوتاهى از تحقيق ارزشمند سرکار‌ خانم صابريتا ميرفان (Subrina Meruin) محقق فرانسوى است که نخست بـه زبان فرانسوى نگاشته شـده و سـپس هيثم الاٌمين در سال 2003 به عربى آن را در دارالنهار للنشر بيروت نشر داد.

روشنفکری دينى در دهه شصت

اين نوشته به بخشیاز کارنامه روشنفکرى اسلامى حوزه علمیه قم، در دهه شصت، يعنى روند شکل گيرى نواندیشی دینی در قالب نشريه «حوزه» در دهه شصت، می پردازد. روشن اندیشی دینی هر چند مفهوم جدایی از هر حرکت روشنفکری دینی دیگر، ندارد و خود را جدا نمی داند،.....

پلانتینگا و عقلانیت اعتقاد دینی

‌ ‌‌‌ارتـباطات‌ میان فلسفه و مسیحیت در طول بیست قرن آینه تمام‌نمایی از تضاد و تنش‌ منازعه‌ پیلاطوس بـا ایـن ادعـای مسیح است که ...

بررسی و نقد "نظریه های دولت در فقه شیعه"

این مقاله در 16 مورد کتاب نظریه های دولت در فقه شیعه از محسن کدیور را بررسی و نقد می کند.

ارتباط فلسفه سياسى و فقه سياسى

روش شناسی فقه سیاسی و فلسفه سیاسی هرچند به هم متفاوت است، ولی این دو رشته علمی از جهاتی با هم قابل مقایسه اند.

مشارکت ‏سیاسی در دولت اسلامی

فقه سياسي شيعه و نقش دوگانه مصلحت

مقصود از «مصلحت نظام» نزد حضرت امام، «مصلحت دولت اسلامي» است، نه صرف مصلحت نظام اجتماعي. هرچند مصلحت به اين معنا راهگشاي مشکلات دولت اسلامي به شمار مي رود، ولي چه بسا از جوانب نظري و عملي داراي ابهاماتي باشد.

دین و زبان تمثیلی

اشاره آنچه در پی می آید بخشی‌ از‌ کتاب‌ اسلام و مسیحیت در عـصر حـاضر (1983 مـیلادی) نوشته مونتگمری وات، اسلام شناس مشهور انگلیسی،‌ است. این کتاب به بررسی مسائلی می پردازد کـه امروزه دو دین بزرگ‌ جهانی، اسلام و مسیحیت،‌ مشترکاً‌ با آن مواجه اند. در این میان، ارتـباط علم و دین از جایگاه ویـژه ای بـرخوردار است. به خواست خدا، متن کامل این کتاب همراه با تعلیقات انتقادی به زودی در‌ اختیار ارباب معرفت قرارمی گیرد.

عقلانیت اسلامی

مبانی اجتهادی شیعه در فقه مصلحت

از مهم ترین مباحث اجتماعی فقه که زمینه های اجتهاد و چند و چون و کاوش در ادله و کیفیت احکام را بیش از هر بحث فقهی بوجود می آورد، توجه به عنصر مصلحت است. آيا مى توان گفت فقه در جهت منافع و مصالح دنيايى و مادّى بشر و بهبود زندگى و شادکامى انسان وضع شده.....

تأملي در انديشه سياسي اسلام

پژوهش و تأمل در انديشه سياسى اسلام و تلاش براى‌ ارائه تفسيرى قابل قبول و دفـاع پذير از حاکميت دينى مشغله جدّى بسيارى از‌ انديشوران حوزوى و غير حوزوى‌ در‌ سال هاى اخير بـوده است. ترديدها و طرح سـؤال هـاى علمى و جدّى شدن علامت سؤال ها در برابر حکومت دينى و تلاش پاره اى از انديشوران حوزوى و غير حوزوى در راستاى ارائه مدل‌ هاى ديگر حکومتى و حيات دوباره فرضيه هاى مبتنى بر امکان صحت و درستى تفسيرهاى متعدد از حـاکميت دينى, بسيارى از دلسوزان به حاکميت دينى در شکل کنونى را به جستجو براى يافتن‌ تفسيرهاى‌ قانع کننده در باره حاکميت دينى در شکل کنونى آن و انحصار نوع صحيح حاکميت دينى در آن, وا داشته است.

تفکیک سنت واجب الاتباع از غیر

محمد تقی فاضل میبدی‌ موضوع سخن من،روند حقوق زنان در نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایـران‌ است و ایـن‌که آیـا فاصله میان حقوق زنان در ایران اسلامی با اعلامیه‌ حقوق‌بشر و کنوانسیون‌های‌ مربوط به آن،بیشتر شده است یـا کمتر؟

نسبت میان اخلاق با شریعت

معارف دین بر سه بخش عقاید، اخلاق و احکام تقسیم می شود و در قرآن افزون بر این معارف بخش دیگری در جهت تبیین بیشتر همان معارف در قالب قصص ذکر شده است....

جدیدترین

پر بازدید

گروه های علمی

گالری